प्राचीन कर्नाटक - ४ गंजगट्टीचा अष्टदिगपाल चौकट , हंगलचे तारकेश्वर मंदिर आणि सिरसीचा सहस्रलिंग

प्राचीन कर्नाटक - ४

गंजगट्टीचा अष्टदिगपाल चौकट , हंगलचे तारकेश्वर मंदिर आणि सिरसीचा सहस्रलिंग

तिपटूर वरून हुबळीसाठी रात्री ११.३० ची ट्रेन होती. त्या ट्रेनने आम्ही १६ फेब्रुवारीला सकाळी ५.३० ला हुबळीला पोहचलो. ह्या आजच्या दिवसात आम्ही गंजीगट्टीची (Ganjigatti) (शिग्गाव (Shiggaon) जवळील) अष्टदिगपाल चौकट, तेथून आम्ही सिरसीचा (Sirsi) सहस्रलिंग आणि बनावासीचा (Banavasi) मधुकेश्वरा मंदिर पाहून वस्तीला शिराळकोप्पाला जाणार होते. वेळे अभावी आमचे बनावासीचा मंदिर राहून गेले.

गंजगट्टीचा अष्टदिगपाल चौकट:

प्रवास वर्णन

१६ फेब्रुवारीला आम्ही सकाळी ५.३० ला हुबळीला पोहचलो. योजने नुसार आम्हाला शिग्गाव (shiggaon) येथील गंजीगट्टीला जायचा होते. (विशेष सूचना: गंजीगट्टी गुगलमॅपवर शोधले असता हुबळी जवळील अजून एक गंजीगट्टी दाखवते. त्यामुळे शिग्गाव शोधून तेथील गंजीगट्टी शोधायला लागते). आम्ही रेल्वे स्थानकवरून रिक्षाला ९० रुपये भाडे देऊन, हुबळी बस आगार मध्ये पोहचलो. तिथून आम्हाला सकाळी ६ ची बंगळुरूला जाणारी बस भेटली. त्यांनी आम्ही शिग्गाव (Shiggaon) उतरलो. हुबळी ते शिगाव अंतर ४४ किमी आहे आणि शिग्गाव ते गंजीगट्टी अंतर ४ किमी आहे. आम्ही तासाभरात शिग्गावला पोहचलो.

नाश्ता करून आम्ही गंजीगट्टीच्या अष्टदिगपाल दगडी चौकट पहायला गेलो. त्यासाठी आम्ही फक्त जाण्याकरता १५० रुपयेने रिक्षा केली. रिक्षावाल्याला श्री गंजीगट्टेशा हनुमंता मंदिराजवळ सोडायला सांगायचे. गुगल मॅप चालू ठेवलात तर लगेच मिळेल.

मंदिर वर्णन:
आठ वाजता आम्ही मंदिरात पोहचलो. मंदिर आणि त्यातील देव प्राचीन नाही. पण मंदिराच्या समोर इथे १० फूट रुंद आणि १० फूट लांब प्राचीन दगडी चौकट आहे. ही चौकट मंदिराच्या आतील छतावर असते. बहुतेक कुठल्या तरी मंदिरातील आणून ठेवली असावी. त्या मंदिराच्या मागे त्याच परिसरात, महादेवाचे मुख असलेली पिंड आहे. ती प्राचीन आहे कि नाही माहित नाही, ते बघून आम्ही तिथून निघालो.

जाते वेळी आम्हाला शेअर रिक्षा मिळाली त्यामुळे आम्ही तिघे ३० रुपयात आलो. रिक्षाने आम्हाला बस आगाराच्या मागे पाच मिनिटे अंतरावर असलेल्या आतील रस्त्याला कर्नाटक ग्रामीण विकास बँक/शिग्गाव टॅक्सी स्टॅन्ड जवळ सोडले. बहुतेक इथून शेअर रिक्षा भेटत असणार, मी त्या रिक्षावाल्याला विचारले, त्यांनी कुठले तरी गावाचे नाव सांगितले पण मला समजले नाही. आम्ही स्टॅन्डपासून गल्लीतून चालत सरळ पाच मिनिटात बस आगार जवळ पोहचलो.

अष्टदिगपाल चौकट

हंगलचे तारकेश्वर मंदिर
प्रवास वर्णन:
शिग्गाव वरून आम्हाला हंगलला जायचे होते. शिग्गाव वरून हंगल ३४ किमी आहे. पण आम्हाला हंगल साठी थेठ बस भेटली नाही, म्हणून आम्ही हवेरीला जाऊन तेथून हंगल साठी बस पकडली. हवेरी मोठं शहर असल्यामुळे, आम्हाला हवेरीसाठी आणि तिथून हंगल साठी लगेच बस मिळाली. त्यामुळे आम्ही दीड ते पाऊणे दोन तासात पोहचलो. ११ ते सव्वा अकरापर्यंत आम्ही हंगलला पोहचलो. 

शिग्गाव ते हवेरी ३१.७ किमी आहे आणि हवेरी ते हंगल अंतर ३७.४ किमी आहे. शिग्गाव ते हवेरी तिघांचे १२३रु आणि हवेरी ते हंगल १०५रु बस भाडे झाले.

तारकेश्र्वरा मंदिर वर्णन:
तारकेश्वरा मंदिर हे बस आगार पासून १ ते दीड किमी अंतरावर आहे. चालत १५ मिनिटे लागतात.
हे मंदिर १० ते १२ शतकामध्ये बांधले आहे. मंदिर शिवाचे आहे, मंदिराचे काम बघायला खूपच सुंदर वाटते. विशेष करून मंदिराच्या मधील मंडप आतून तसेच छताला सुंदर कमळासारखी नक्षी आहे आणि खांबाच्यावर अष्टदिगपाल आहे. मंदिरात अजून ही काही प्राचीन मूर्ती एका बाजूला ठेवलेल्या आहेत. तसेच मंदिराच्या बाजूला गणपतीचे मंदिर आहे, पण त्याची प्राचीन मूर्ती बाहेरील झाडावर ठेवलेली आहे आणि मंदिरातील मुर्ती बहुतेक सध्याच्या शतकातील आहे.

कदंबा राजवटीचे मंदिर
हंगल ही कदंबा राजवटीची राजधानी होती, त्यामुळे इथे त्यांच्या राजवटीतील बिल्लेश्वराचे लहान मंदिर आहे. बिल्लेश्वराचे मंदिर गाडीतून येता-जाता झाडीत दिसते. तसेच एक वीरभद्रेश्वराचे पण प्राचीन छोटा मंदिर आहे. बहुतेक हे कदंबा राजवटीतील नाही. पण ही दोन्ही मंदिर लांब असल्यामुळे, आम्ही गेलो नाही. आणि इथे जाण्यासाठी रस्ता कसा आहे तेही आम्हाला माहीत नव्हते. त्यात आम्हाला अजून पुढे ही बसने जायचे होते, म्हणून आम्ही तिथे गेलो नाही. खाजगी गाडी असती तर नक्की बघायला गेलो असतो.

तारकेश्वर मंदिर

सरसीचे सहस्त्रलिंग
हंगल ते सिरसी प्रवास वर्णन:
एक वाजता आम्ही तारकेश्वरा मंदिर बघून निघालो. आम्हाला आता सिरसीला जायचे होते, १५ ते २० मिनिटात सिरसी साठी बस मिळाली. तासाभरात आम्ही सिरसीला पोहचलो. हंगल ते सिरसी अंतर ४७ किमी आहे. हवेरीवरून सिरसीला जाणाऱ्या  बहुतेक काही गाड्या हंगलवरूनच जातात. साधारण आम्हाला दीड वाजता बस मिळाली. आम्ही अडीच वाजेपर्यंत सिरसीला पोहचलो. बस भाडे १३२ रु घेतले.

एक आवर्जून सांगावस वाटते, ह्या रस्त्याने जाताना पूर्ण हिरवळ बाजूला दिसते. त्यामुळे असा वाटत कुठे तरी घनदाट जंगलातून गाडी चालली आहे, अगदी सिरसी ते सहस्रलिंगचा रस्ता पण असाच सुंदर वाटतो. खास करून स्वतःची गाडी असेल तर गाडी चालवायला खूप आनंद येईल. गुगल मॅप बघितले तर लगेच समजेल.

सिरसी ते सहस्त्रलिंग प्रवास वर्णन:
सिरसी बसआगारापासून सहस्रलिंग १४ किमी आहे. त्यासाठी सोंडा (Sonda) गावाची बस पकडायला लागते किंवा येल्लापूरला (Yellapur) जाणारी बस पकडावी. त्यांनी सहस्रलिंगला उतरावे, जर गाडी तेथे नाही थांबली तर हुलगोल (hulgol) ला उतरावे लागते. चालत दोनच मिनिटे लागतात.

सोंडा गावाला जाणारी बस कंडक्टरला सहस्रलिंगला जाते का आधी विचारा आणि मगच बसा. कारण सोंडा गावासाठी दोन मार्गाने बस जातात, एक सिरसी - येल्लापूर रोडवरून जाते, सहस्रलिंगसाठी ह्याच मार्गावरची बस पकडायला लागते. एक बस दुसऱ्या रस्त्याने हुलेकल गावातून जाते. आम्ही नेमके ह्याच दुसऱ्या रस्त्याच्या गाडी मध्ये बसलो. बसते वेळी, आम्ही गाडीतील एका दोघांना सहस्रलिंग जाते का हिंदीत विचारले, ते हो बोलले म्हणून आम्ही बसलो, पण नंतर वाहक येऊन आम्हाला नेहमीच्या वाहकाच्या भाषेत बडबडू लागला. गाडीची चौकशी आणि चुकीची बस या सगळ्यात आमचा अर्धा पाऊण तास फुकट गेला.

नशीब वाहकाला थोडे हिंदी येत होते आणि एक आजोबांना थोडे मराठी येत होते. त्यांनी आम्हाला सांगितलले ही गाडी दुसऱ्या गावातून जाते, सहस्रलिंग वरून नाही. त्यांनी आम्हाला सिरसीच्या नवीन बस आगरला उतरवले. तिथून त्यांनी आम्हाला येल्लापूर, हलियार अश्या काही लांब पल्ल्याच्या बस पकडायला सांगितले. पण ह्या लांब पल्ल्याच्या बस सहस्रलिंगला थांबत नाही, फक्त स्थानिक गाड्या थांबतात. मग आम्ही फिरायला आलेलो आहे हे पाहून, त्यांनी आम्हाला तेथील स्थानकावरील वाहकाला सांगून लांब पल्ल्याच्या गाडीत बसवायला सांगितले.

तशी एक लांब पल्ल्याची गाडी आली. त्या वाहकाने त्या गाडीच्या वाहकाला सांगून, बसच्या त्यामार्गातील पुढच्या स्थानकाचे तिकीट देऊन आम्हाला सहस्त्रलिंगला सोडायला सांगितले. हे बघून मला नाणेघाटला जातानाची आठवण झाली.

मग त्या वाहकाने आमच्या तिघांचे ९० रुपये घेतले. त्याने अंदाजे २५-३० किमी लांब गावाचे तिकीट आम्हाला दिले. पण त्यांनी आम्हाला सहस्त्रलिंगच्या थांब्यावर सोडले. त्या बसने आम्ही १० मिनिटात तिथे पोहचलो.

मुख्य रस्त्यावरून सहस्त्रलिंग साधारण १ ते सव्वा किमी आत आहे. आम्ही चालत १५ मिनिटात गेलो कारण इथे बाहेर रस्त्याला रिक्षा वैगरे काही मिळत नाही. इथे येणारे बहुतेक सगळेच खाजगी गाडीने येतात. कारण सहस्त्र लिंग ला सरकारी बसने येणेजाणे म्हणजे खूप मुश्कील आहे. हे आमचा अनुभव वाचूनच कळेल.

(इथे बहुतेक लोकांना हिंदी समजत नाही, कारण आम्ही इथे बस आगरामध्ये चौकशी खिडकीवर ३/ ४ वेळा तिघांनी हिंदीत विचारत होतो. पण ते आम्हाला त्या जागेचे नाव ऐकून कन्नड मध्येच सांगत होते. त्यामुळे आम्हाला कळत नव्हते. तसेच आम्ही बस मध्ये एका दोघांना बस मध्ये विचारले ते ही सगळे फक्त हो म्हणून मान हलवत होते. त्यांना बहुतेक हिंदी जास्त समजत नव्हते, त्यामुळे आम्ही चुकीची बस पकडली. )

सहस्त्रलिंग वर्णन
आम्हाला इथपर्यंत पोहचेपर्यंत चार वाजले. ग्रामपंचायत प्रत्येकी पाच रुपये घेतात. इथे माकडे आहेत त्यामुळे जरा सामान जपायला लागते. नदीच्या पात्रामध्ये असंख्य शिवाची पिंड वेगवेगळ्या दगडावर कोरलेले आहेत. तसेच अनेक नंदी ही आहेत, काही नंदी मोठ्या दगडावर कोरले अथवा बनवले आहेत मध्येच एक गणपतीची मूर्तीही दिसते.
सहस्त्र म्हणजे हजार याचा अर्थ हजारलिंग बहुतेक असावा. आम्ही काही मोजायचा प्रयत्न केला नाही.
सहस्त्रलिंग बघून पुन्हा वरती वाहनतळ जवळ आलो आणि  तेथूनच दोन मिनिटांवर बहुतेक पलीकडील गावात जाण्यासाठी असलेला नदीवरील तारेचा पादचारी पुल बघायला गेलो.

पुल बघायला चांगला दिसतो पण त्यापुलावरून विशेष असा काही दिसत नाही. पण सगळे जात होते, म्हणून आम्ही ही जाऊन बघितले.

सहस्रलिंग ते सिरसी परतीचा प्रवास वर्णन:
आम्ही तेथून पाच वाजता निघालो आणि पुन्हा मुख्य रस्त्याला आलो. एका गाववाल्याने सांगितले, इथे गाडी थांबणार नाही. तसे आम्ही थोडे पुढे पाच मिनटे चालत हुलगोल स्थानकावर गेलो आणि गाडीची वाट पाहू लागलो.

दोन तीन लांब पल्ल्याच्या गाड्या गेल्या, त्या हुलगोल थांब्याला थांबत नाहीत. तरी अंदाजे पाऊण तास झाला पण बस आली नाही. मग काही वेळाने एक टेम्पो वाला चालला होता, त्याला हात केला आणि त्यांनी आम्हाला सिरसीला सोडले त्याने ही आमच्याकडे बस एवढेच ९०रु भाडे घेतले.

आम्हाला सहस्रलिंगलाच वेळ झाला होता, त्यामुळे आम्ही आमचा बनावासी चा मंदिर बघायचे टाळले आणि त्यात जाते वेळी लगेच गाडी भेटली नाही त्यामुळे तर अजूनच वेळ झाला. तरी अंदाजे ६ ते सव्वा सहाला आम्ही सिरसीला पोहचलो.

सहस्रलिंग

सिरसीवरून आम्हाला रात्री राहण्यासाठी शिरलकोप्पाला जायचे होते. कारण उद्या १७ फेब्रुवारीला आम्ही शिरलकोप्पा जवळील बेलावडी गावातील केदार आणि इतर प्राचीन मंदिरे पाहणार होतो तसेच दुपारी हवेरीला जाऊन तेथील प्राचीन मंदिरे पाहणार होतो. ह्याबद्दल मी पुढील प्राचीन कर्नाटक भाग ५ मध्ये लिहिले आहे. त्यासाठी मी खाली त्याची दुआ/साखळी दिली आहे.

https://kunalstrek.blogspot.com/2020/08/ancient-karnataka-5-balligavis.html

 

 खाली प्राचीन कर्नाटक भाग १ ची दुआ/साखळी दिली आहे. 

https://kunalstrek.blogspot.com/2020/08/ancient-karnatak-part1-lepakshi-temple.html